آرامش بعد از طوفان

سه سال با دولت تدبیر و امید

آرامش بعد از طوفان

حجت دهقانی: سه سال از دولت تدبیر و امید گذشت. سه سالی که صف بود اما صف برنج و مرغ از ترس قحطی نبود. تورم بود اما نوسان لحظه ای قیمت ها نبود. بیکاری بود اما آمار دروغین ایجاد اشتغال نبود. تحریم بود اما ترس از جنگ نبود. تعطیلی روزنامه ها بود اما بستن فله ای نبود. پوپولیسم بود اما توهین به شعور ملت نبود. محدودیت دانشجو بود اما دانشجوی ستاره دار نبود. فرهنگ دولتی بود اما فرهنگ استبدادی نبود. سفر استانی بود اما تصمیم های غیرکارشناسی نبود. رکود بود اما برنامه های شتاب زده اقتصادی نبود. اختلاف نظر قوا بود اما تحقیر سران قوا نبود. کارت زرد مجلس بود اما تغییر پیاپی وزرا نبود. عزت ملی بود اما سرجنگ داشتن با دنیا نبود؛ و در نهایت اشتباه بود اما معذرت خواهی هم بود. در ادامه با هم نکاتی را در مورد این سه سال مرور خواهیم کرد:

پرده اول: بازگشت به زندگی یا…؟!

پیروزی «دکتر حسن روحانی» در انتخابات سال ۹۲ با آن میزان بالای رای، به سختی قابل پیش بینی بود. در آن ایام عده ای معتقد بودند که یا «قالیباف» با آن فن بیان و اقتدار و خرج های میلیاردیش در مرحله اول کار را تمام می کند یا «جلیلی» و «روحانی» رقیب او در مرحله دوم خواهند بود. روشن بود اعتدال گرایان، اصلاح طلبان و روشن فکران به هیچ عنوان تمایلی به روی کارآمدن آقای جلیلی ندارند، هرچند عده ای نام وی را به عنوان یکی از شانس های اصلی کسب عنوان ریاست جمهوری مطرح می کردند.

از سوی دیگر قالیباف به خاطر کارهایش در زمان صدارت شهرداری تهران و نظمی که یادگار دوران فرماندهیش در نیروی انتظامی بود و نیز برنامه هایی که در زمان تبلیغات ارائه می داد، توانسته بود نظر بخشی از اقشار تحصیل کرده جامعه را به خود جلب کند، تا جایی که بسیاری از نظرسنجی ها (تا یک هفته قبل از برگزاری انتخابات) شانس او را برای موفقیت بیشتر از سایرین نشان می داد.

دکتر «ولایتی» نیز هرچند یکی از چهره های شناخته شده نظام بود و طرفداران خاص خود را داشت و شانس چندانی نمی شد برای موفقیت او در انتخابات قائل شد. آنچه حسن روحانی را بیش از بقیه در مرکز توجه قرار داده بود، توانایی دفاع از عملکردش در پرونده هسته ای، وعده ی سر و سامان دادن به اقتصاد از هم پاشیده و دادن آزادی های اجتماعی به مردم و پشتوانه حمایتی بود که از سوی اشخاصی نظیر اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی و نیروهای اصلاح طلب داشت.

در میان عامه مردم نیز، طولانی و بی نتیجه ماندن مذاکرات هسته ای سعید جلیلی و فشار فزاینده تحریم ها، تمایل به روی کار آمدن شخصی که گره گشا باشد را بیشتر کرده بود. علاوه بر آن دکتر روحانی توانسته بود، استقامت بیان و قاطعیتی که برای یک رییس جمهور جزو ملزومات به حساب می آید را در طول برنامه های تلویزیونی و سخنرانی هایش از خود نشان دهد.

با توجه به همین دلایل و وجود شخصی که می تواند بالقوه شانس رای آوری بالایی داشته باشد، لزوم اجماع در بین اصولگرایان بر روی قالیباف یا ولایتی ضروری به نظر می رسید، اما محافظه کارانی که ادعا می کردند اشتباه اصلاح طلبان در سال ۸۴ را تکرار نمی کنند، تا آخرین لحظات نتوانستند به اجماع برسند تا اصلاح طلبان از شکاف عمیق بین این جریان سیاسی نهایت استفاده را برده و مجددا به راس قدرت بازگردند.

روی کار آمدن آقای روحانی موجی از امید به تغییر اوضاع را در بین اقشار مختلف جامعه ایجاد کرد، که تا پیش از آن وجود نداشت. روزنامه نگاران و فعالان حقوق مدنی خواستار بازتر شدن راه برای فعالیت بیشتر و دانشگاهیان خواستار رفع فضای امنیتی حاکم بر دانشگاه ها بودند و بازاریان درخواست رونق اقتصادی را داشتند و مردم ثبات قیمت ها را می خواستند.

پرده دوم: خروج جناح راست از شوک!

روشن بود که مخالفان اصلاحات بیکار نخواهند نشست و به زودی تلاش خود را برای به دست آوردن مجدد قدرت از سر خواهند گرفت. محافظه کاران تصور نمی کردند ایرانی ها مجددا یک غیراصولگرا را به عنوان رئیس جمهور برگزینند و اقدام مردم ایران آنها را شگفت زده کرد.

آنها ترجیح می دادند هرکسی غیر از دکتر روحانی رئیس جمهور شود، چون وی علاوه بر کارنامه اش در مذاکرات هسته ای که به زعم اصولگرایان نتیجه اش پذیرش ذلت بود، در سفرها و تبلیغات خود از کسانی نام می برد که به اعتقاد نومحافظه کاران در سالیان قبل از دولت محمود احمدی نژاد  به کشور خیانت کرده اند. هرچند حسن روحانی یک شخصیت کاملا اصلاح طلب نیست و اصلاح طلبان نیز به آن دلیل از آقای روحانی حمایت کردند که در شعار های او، رگه هایی از دغدغه ها و مطالبات خویش را یافتند؛ اما مشخص بود که اگر اصولگرایان بخواهند با دید سخت گیرانه ای به اقدامات او بنگرند؛ با دارا بودن قدرت و تریبون های بیشتر می توانند مانند دولت سید محمد خاتمی هر ۹ روز یک بحران ایجاد کنند.

پرده سوم: رواج اشرافی گری و پوپولیسم!

اصولگرایان رادیکال معمولا این گونه تبلیغ می کنند که با آمدن افرادی با تفکرات نزدیک به آقای هاشمی رفسنجانی اشرافی گری رواج می یابد و شهروندان درجه بندی می شوند. آنها کسانی که به هاشمی رفسنجانی نزدیک هستند را باندی و خطرناک توصیف می کنند.

از نظر آنها رییس جمهور باید ساده زیست باشد و مثل احمدی نژاد روزی بیش از ۱۵ ساعت کار کند. ترس دیگر آنها ظاهرا از این است که وضع فرهنگی بدتر و دین مردم تضعیف شود و جامعه از شکل اسلامیش بیشتر فاصله بگیرد. اما چیزی که در ۸ سال دولت محمود احمدی نژاد به بیش از ۵۰ درصد مردم ایران ثابت شد این بود که ساده زیستی و نیت خیر و ساعات کار زیاد کافی نیست و در کنار همه این ها اگر عناصری به نام تدبیر و مدیریت وجود نداشته باشد، سودمندی آن صفات خوب به پایین ترین حد خواهد رسید.

شاید ما دیگر رییس جمهوری به ساده زیستی محمود احمدی نژاد را تا سال ها نتوانیم پیدا کنیم اما قطعا وضعیت اقتصادی سال های پایانی ریاست جمهوریش را هم فراموش نخواهیم کرد؛ بخشی از مسائلی که ما اکنون با آن روبرو هستیم نتیجه کارهای دولت محمود احمدی نژاد است. وضعیتی که اتفاقا خود احمدی نژاد نقش پررنگی در به وجود آمدنش داشت، هرچند نقش لابی های قدرت که با برخی کارهای احمدی نژاد منافعشان به خطر می افتاد را نیز نباید فراموش کرد.

یکی از رقیبان احمدی نژاد در انتخابات سال ۸۸ سیاست خارجی او را به ماجراجویی تشبیه کرد اما آن زمان خیلی ها از این حرف خورده گرفتند و آن را نادرست خواندند، اما چند سال بعد خود احمدی نژاد بخشی از مشکلات اقتصادی را حاکی از تحریم ها خواند اما نگفت این تحریم ها ناشی از چیست. آیا کاغذ پاره ها در این فشار اقتصادی نقش داشته اند؟ احمدی نژاد در کنار همه کارهایی که برای مردم انجام داد، نتوانست اوضاع اقتصادی را به خوبی مدیریت کند و در نهایت باعث بدتر شدن وضع آن شد.

پرده چهارم: برنامه جامع اقدام مشترک!

در طول دولت احمدی نژاد و «با مصوبه شورای عالی امنیت ملی» تک صدایی محض در مورد پرونده هسته ای برقرار بود. در روزنامه ها فقط خبرهای مذاکرات و تحریم ها بازتاب داشت و خبری از نقد مذاکره کنندگان نبود. در یکی از مناظرات انتخاباتی سال ۹۲، ولایتی (مشاور رهبری) نقدی را بر عملکرد جلیلی (دبیر شورای امنیت ملی و مذاکره کننده هسته ای آن وقت) مطرح کرد با این مضمون که «او می توانسته فلان پیشنهاد را همین اواخر (آن زمان) بپذیرد» و بیش از این هزینه بر کشور تحمیل نکند. بعد از روی کارآمدن روحانی و با لغو مصوبه قبلی شورای عالی امنیت ملی، انتقاد و صحبت در مورد مذاکرات هسته ای از بن بست خارج شد. در زمان مذاکرات ظریف که به پذیرش توافق نامه موقت ژنو انجامید، رسایی (نماینده مجلس) در یکی از انتقاداتش گفت «طرحی که ظریف پذیرفته چندی قبل به جلیلی پیشنهاد شده بود و وی نپذیرفته بود». سوال اینجاست که چرا او از پذیرش چنین طرحی امتناع کرده بود؟ طرحی که در مرحله اجرا با موفقیت پایان پذیرفت و  بطبع اگر رهبری مخالفتی داشتند در این مدت اعلام می کردند. چندی قبل نیز یکی از مذاکره کنندگان آمریکایی همانند ولایتی (در زمان تبلیغات انتخاباتی) گفت که «جلیلی در جلسات مذاکرات درس اخلاق می داده است».

اگر در زمان تیم سابق، رسانه ها و احزاب می توانستد انتقادات خود را بیان کنند آیا تیم مذاکره کننده و بقیه تصمیم گیرندگان همان زمان با فشار افکار عمومی توجیه نمی شدند که هر جلسه ای که به نتیجه نمی رسد چه هزینه هنگفتی بر کشور تحمیل می کند؟ به قول روحانی «برخی به نام مبارزه با استکبار اموال مردم را غارت کردند» و اکنون نیز شاهدیم که فسادهای زمان تحریم یک به یک رو می شوند. چیزی که مشخص است تیم مذاکره کننده قبلی اصولا سقفی برای پیشروی خود قایل نبود و همان طور که دکتر جلیلی در زمان تبلیغات انتخاباتیش با صداقت گفت می خواست «مثل ماجرای اروندرود در زمان جنگ» حلش کند‌.

طرفداران روند مذاکراتی جلیلی نیز در این دو سال هیچ گاه اعلام نکرده اند که تا کجا می خواستند پایداری کنند. آنها با این تحلیل که آمریکایی ها خود را وارد جنگ پرهزینه دیگری نمی کند و ما با توان نظامی مان می توانیم در صورت وقوع جنگ مقابله کنیم (که ان شالله همین طور است) عملا نظر خود را اعلام می کردند، غافل از آنکه همین تهدیدها (هرچند صوری) نیز می تواند باعث تشویش اذهان عمومی، عدم ثبات بازار و سرمایه گذاری ها  شود.

منظور روحانی از این که می گوید سایه جنگ از سر کشور برداشته شده، بیشتر آن است که اعلام کند ایران دیگر به عنوان یک کشور متلاطم و غیرپایدار مطرح نیست و آماده پذیرش سرمایه های داخلی و خارجی است.

پرده پنجم: بازگشت امید به مجلس!

همان طور که اشاره گردید، احزاب اصلاح طلب در سال ۹۲ مجبور به حمایت از آقای روحانی شدند. اصلاح طلبانی که سالیان سال در زمره حامیان و مسئولان نظام جمهوری اسلامی بودند، در سال ۸۸ آن چنان اعتبار خود را نزد حکومت از دست دادند که سرنوشتی بهتر از محاکمه، اعتراف، زندان، حبس خانگی و یا ممنوع التصویری پیدا نکردند. اقدامات آنها از سوی حاکمیت به عنوان تلاش برای براندازی تلقی شد، و همین مورد ضربه مهلکی بر پیکره اصلاح طلبان وارد ساخت، تا جایی که از هم گسیختگی این جناح سیاسی، حتی مانع از حضور منسجم آنها در نهمین دوره انتخابات مجلس در سال ۸۹ شد.

پس از گذشت چهار سال از انتخابات جنجالی ۸۸ اصلاح طلبان خیز بلندی برای باز پس گیری صندلی ریاست جمهوری برداشتند که با مانع بلندی به نام شورای نگهبان مواجه شدند. هیچ کدام از اصلاح طلبان شناخته شده نتوانستند تایید شورای نگهبان را به دست آورند و در میان هشت کاندیدای دارای صلاحیت ریاست جمهوری از دید حاکمیت، آنها در نهایت ترجیح دادند از یک شخصیت میانه رو به نام حسن روحانی حمایت کنند.

احزاب اصلاحات طلب هرچند پس از روی کارآمدن آقای روحانی تلاش کردند تا فعالیت های خود را از سر بگیرد اما در این میان هنوز با محدودیت هایی روبرو هستند. رهبر اصلاح طلبان ممنوع التصویر است و با رسانه هایی که سخنان و تصاویر وی را درج می کنند برخورد می شود، احزاب قدیمی شان اجازه فعالیت ندارند یا مدیرانش در حبس هستند. سخنرانی آنها مورد هجوم تندروهای اصولگرا قرار می گیرد و رسانه های پرشماری که از پول بیت المال اداره می شوند به تخریب آنها می پردازند. در این میان اما آنها امیدوار به رافت شورای نگهبان در بررسی صلاحیت کاندیداهایشان در انتخابات مجلس دهم بودند. هر چند قابل پیش بینی بود که بسیاری از اصلاح طلبان شناخته شده نتوانند از فیلتر تنگ این شورا عبور کنند اما تایید چهره های درجه چندم این جناح سیاسی  نیز توانست علاوه بر کمک به گرم تر شدن تنور انتخابات، موجب تجدید قوای جریان اصلاح طلب ایران اسلامی گردد. انتخابات هفتم اسفند را از چند جهت می توان نشانه لبیک مردم ایران به رهبری نظام دانست:

اول اینکه بدون دعوت های مستمر رهبری و نخبگان کشور و تضمین امنیت انتخابات این میزان مشارکت ممکن نبود. نشانه دوم از آنجایی مشخص می شود که مردم مقابل خواست دشمن عمل کردند و چه در مجلس شورای اسلامی و چه مجلس خبرگان، افرادی که وجهه مردمی نظام را تخریب می کردند، کنار گذاشتند، و سوم اینکه هفتم اسفند تجلی همدلی و همزبانی ملت و دولت بود در سالی که رهبری نظام به همین عنوان نام گذاری کرده بودند.

آن چه روشن است اصلاح طلبان در دور دوم انتخابات نیز از آقای روحانی حمایت خواهد کرد اما اصلاح طلبان اگر می خواهند گام موثرتری در سیاست ایران بردارند، باید از اکنون، با آینده نگری به سمت تقویت احزاب و تدوین برنامه هایشان برای انتخابات سال ۱۴۰۰ حرکت کنند.

از اين نويسنده:

مردم كار را تمام كردند